Mae aros yn rhywbeth y mae pobl draws+ yn ei wynebu’n gyson — cynilo ar gyfer llawdriniaethau preifat, llywio amgylcheddau anniogel, neu eistedd ar restrau aros gofal iechyd diddiwedd. Mae’n her sy’n cyffwrdd â bron pob rhan o’r trawsnewid, ac, yn rhyfeddol, fe’m hatgoffaodd o’r Brenin Arthur.
Canfu ymchwiliad diweddar gan QueerAF fod pobl draws+ yn y DU yn aros 25 mlynedd ar gyfartaledd am eu hapwyntiad Clinig Hunaniaeth Rhywedd cyntaf. Mae’r ffigur syfrdanol hwn yn datgelu system gofal iechyd trawsryweddol ar wahân, heb ddigon o adnoddau, sydd wedi dod dan feirniadaeth lem gan lawer o grwpiau Traws+. Mae Sefydliad Iechyd y Byd wedi argymell rhoi terfyn ar lwybrau sy’n ‘sgrinio’ neu’n diagnosio pobl draws+ er mwyn cael cymorth, ond mae’r systemau hen ffasiwn hynny’n dal i’n trapio y tu ôl i restrau aros amhosibl, gan niweidio ein hiechyd corfforol a meddyliol.
Am flynyddoedd, roeddwn innau hefyd yn aros — am yr “amser iawn”. Gan dyfu i fyny mewn ysgol geidwadol, roedd y sylweddoliad fy mod yn ôl pob tebyg yn fenyw draws yn fy nychryn. Roeddwn yn ofni ‘bod yn cwiwar’ a chanlyniadau ei enwi. Felly arhosais, heb wybod beth oeddwn yn aros amdano mewn gwirionedd. Roedd y brifysgol i fod i fod yn ‘eiliad’ i fi, ond pan ddaeth, doeddwn i dal ddim yn gallu symud ymlaen.
Dim ond pan ddychwelais i Ogledd Cymru, lle mae teulu fy nhad wedi byw ers cenedlaethau, y des i o hyd i ystyr yn hen chwedl Y Mab Darogan, a adnabyddir yn aml fel y Brenin Arthur. Dywedir ei fod yn dychwelyd i ryddhau Cymru o reolaeth Lloegr — ond dim ond ar yr “amser iawn”. Ar y dechrau, cysurodd y gyfatebiaeth fi. Roedd fy aros personol yn ymddangos fel pe bai’n adleisio disgwyliad canrifoedd o hyd fy nghenedl am ryddhad. Ond yna sylweddolais: bu farw pob un o’m hynafiaid cyn i Arthur ddod yn ôl. Nid oedd aros wedi achub yr un ohonynt.
Tarodd y fewnwelediad hwnnw’n galed. Gwelais nad oedd yr “amser iawn” yn dod i mi chwaith — oni bai fy mod i wedi’i greu. Felly, heb betruso, cymerais y cam nesaf yn fy nhrawsnewidiad a newidiais fy enw i Gwen — enw yr oeddwn wedi’i garu ers blynyddoedd, ac yn briodol, yn fyr am Gwenhwyfar, gwraig y Brenin Arthur.
Dim ond yn anffurfiol yr wyf wedi’i newid; gyda’r sefyllfa wleidyddol fyd-eang bresennol, fyddwn i ddim yn teimlo’n ddiogel yn teithio ar basbort sy’n fy ngalw’n Gwen. Ac rwy’n gwybod bod cael pobl o’m cwmpas sy’n ei ddefnyddio yn fraint nad yw pob person Traws+ yn ei rhannu. Yn aml, rydym yn wynebu dewisiadau amhosibl rhwng dilysrwydd a diogelwch – ac weithiau, nid oes gennym ddewis go iawn.
Ond dysgodd y profiad hwn rywbeth hanfodol i mi: peidiwch byth ag aros yn hirach nag sydd raid. Pan fyddwn yn aros am yr “amser iawn”, rydym yn peryglu aros am byth. Mae’n dod yn hawdd gobeithio y bydd y byd yn newid i ni yn lle gofyn sut y gallwn ni helpu i’w newid.
Mae sefydliadau fel y GIG yn aml yn creu oedi a rhwystrau yn ein bywydau, a dylem eiriol dros unrhyw un a fydd yn gwrando, yn enwedig llunwyr polisi, i newid hynny. Ond mae chwedl y Brenin Arthur yn dangos i ni, os ydych chi bob amser yn aros i arwr eich achub, na fyddwch chi byth yn dysgu sut i achub eich hun.
Felly, wrth i ni ymladd dros systemau gwell, peidiwch â bod yn Frenin Arthur. Stopiwch aros am yr “amser iawn”. Defnyddiwch y pŵer a’r asiantaeth sydd gennych eisoes. Trawsnewidiwch yn y ffyrdd sy’n iawn i chi. Cymerwch gamau gweithredu – a chreu’r newid rydych chi wedi bod yn aros amdano.
Mae’r erthygl hon yn rhan o bartneriaeth QueerAF a Newyddiaduraeth Gynhwysol Cymru sy’n ymroddedig i ddyrchafu newyddiadurwyr LGBTQIA+ Cymreig sy’n dod i’r amlwg ac sydd ar y cyrion.
Gallwch ddilyn Gwen ar Instagram.
Cofrestrwch i dderbyn cylchlythyr wythnosol QueerAF neu dewch yn aelod.